Όταν δε μιλάμε ανοιχτά για την ψυχική μας υγεία τι ρισκάρουμε; 

Στο νέο της έργο «Δικαίωμα στη Λήθη», η ταλαντούχα θεατρική συγγραφέας και ηθοποιός, Δέσποινα Αποστολίδου βάζει στο επίκεντρο το περιβάλλον των ανθρώπων που ταλανίζονται από ψυχικές ασθένειες και μετά από μεγάλη έρευνα φέρνει στο φως μαρτυρίες ασθενών, φροντιστών και εργαζομένων στην υγεία από το 1924, μέχρι σήμερα.

Με μεγάλη χαρά την υποδεχόμαστε στο magicme.gr και μεταξύ άλλων συζητάμε «Τι ρισκάρουμε όταν δε μιλάμε ανοιχτά για τη ψυχική μας υγεία;», «Πώς μπορούμε επιτέλους να σπάσουμε το στίγμα;» και «Πώς μπορεί να συμβάλλει η Τέχνη σε αυτό;».

Διαβάστε αναλυτικά τη συζήτηση

Το νέο σου έργο «Δικαίωμα στη λήθη» βάζει στο επίκεντρο το περιβάλλον των ανθρώπων που ταλανίζονται από ψυχικές ασθένειες και παρατηρώ ότι εστιάζεις στο «περιβάλλον». Μίλησέ μας λίγο για αυτή σου την επιλογή…

Επέλεξα να ασχοληθώ με το ζήτημα της ψυχικής υγείας καθώς το θεωρώ ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά ζητήματα σήμερα. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι, ιδίως νέοι, μάχονται με την κατάθλιψη, τις αγχώδεις ή διατροφικές διαταραχές… Εστίασα στο οικογενειακό περιβάλλον των ανθρώπων αυτών γιατί είναι η πλευρά την οποία, συνήθως, δεν λαμβάνουμε υπόψη μας. Οι φροντιστές επηρεάζονται σωματικά και ψυχικά από την κατάσταση των ανθρώπων τους. Επιπλέον, έχουν να διαχειριστούν το στίγμα, τον κοινωνικό αποκλεισμό από το ευρύτερο περιβάλλον. Αυτό είναι και το βασικό ζήτημα στο οποίο επικεντρώνεται και το έργο.

Η έρευνά σου φέρνει στο φως μαρτυρίες ασθενών, φροντιστών και εργαζομένων στην υγεία από το 1924 έως και σήμερα. Ποια είναι τα σημαντικότερα μαθήματα που πήρες για τη Δέσποινα μέσα από αυτή τη διαδικασία;

Όλη η διαδικασία της έρευνας ήταν ένα σημαντικό μάθημα για εμένα. Παρόλο που αρχικά επέλεξα συγκεκριμένες ιστορίες από τις οποίες εμπνεύστηκα για την δημιουργία του έργου – είναι οι βασικές ιστορίες της πλοκής – είχα αρκετό υλικό από μαρτυρίες που θεώρησα ότι έπρεπε με κάποιον τρόπο να ακουστούν. Έτσι επέλεξα κάποιες από αυτές να μπαίνουν εμβόλιμα, διακόπτοντας την πλοκή, σαν κλεφτές ματιές στον χρόνο. Με σόκαραν και με συγκινήσαν γεγονότα. Όπως, για παράδειγμα, το να οδηγείται κάποιος σταδιακά στην τύφλωση, για «αδιευκρίνιστους λόγους», επειδή τον λησμόνησαν έγκλειστο σε κάποιο ίδρυμα. Ή το να ντρέπεται ένα έφηβο παιδί και να αποφεύγει να φέρει συμμαθητές του στο σπίτι, επειδή ο γονέας του μαζεύει πράγματα από τα σκουπίδια και τα στοιβάζει παντού. Συνειδητοποίησα ότι χρειάζεται να είμαστε πιο επιεικείς με τους ανθρώπους γύρω μας, γιατί δεν γνωρίζουμε τι μπορεί να συμβαίνει πίσω από την κλειστή πόρτα.

Το στίγμα που φέρουν οι ψυχικά νοσούντες αλλά και οι οικογένειές τους είναι μεγάλο και πολυεπίπεδο. Πώς -πιστεύεις- μπορούμε σταδιακά να αρχίσουμε να το σπάμε;

Η ψυχική πάθηση αντιμετωπίζεται με φόβο, αποστροφή, πρέπει να κλείνεται πίσω από τις πόρτες και να μην αναφέρεται κανείς ποτέ σε αυτή, στους φίλους και οπουδήποτε αλλού. Οι ασθενείς και οι οικογένειές τους οδηγούνται σε κοινωνικό αποκλεισμό και γίνονται συχνά θέμα συζήτησης ή κουτσομπολιού από τον περίγυρο. Η συμβολή της κοινωνίας σε αυτού του είδους την αντιμετώπιση είναι, δυστυχώς, μεγάλη. Η ενοχή και η σιωπή έχει οδηγήσει συνανθρώπους μας σε ακόμα μεγαλύτερη απόγνωση, αντί για προσπάθεια εύρεσης θεραπείας και λύσης στο πρόβλημα που τους πληγώνει. Θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι όπως νοσεί το σώμα και νιώθει πόνο, το ίδιο συμβαίνει και στην ψυχή. Έτσι, σταδιακά θα αποδεχτούμε κάποιες καταστάσεις. Θα σταματήσουμε να κρίνουμε και θα αρχίσουμε να σπάμε το στίγμα.

Ποια βαθύτερη ανάγκη σε οδηγεί να μιλήσεις μέσα από την Τέχνη σου για τη Ψυχική Υγεία;

Πιστεύω πως η τέχνη θα πρέπει να ασχολείται με ζητήματα που αφορούν εν γένει τις κοινωνίες και να τα φέρνει στο φως. Όχι να δίνει απαντήσεις σε κάτι, απλώς να ρίχνει το θέμα στο τραπέζι. Με ενδιαφέρει αυτό. Να ερευνώ πράγματα που αφορούν τους ανθρώπους, να προσπαθώ να τα κατανοήσω και να τα θέσω προς συζήτηση. Στην προκειμένη περίπτωση, ασχολήθηκα με το θέμα της ψυχικής υγείας γιατί το θεωρώ μεγάλο κοινωνικό ζήτημα – ειδικότερα στη μετά covid εποχή –  το οποίο αντιμετωπίζεται ακόμα, στον κόσμο του 2025, με φόβο και προκατάληψη.

Τι θα ήθελες ιδανικά να πάρουν μαζί τους οι άνθρωποι που θα δουν το «Δικαίωμα στη λήθη»;

Θα ήθελα να μπουν σε μια διαδικασία σκέψης για το θέμα το οποίο διαπραγματευόμαστε σε αυτό το έργο. Ελπίζω, πέρα από αυτό, να απολαύσουν και την παράσταση. Να γελάσουν, να συγκινηθούν, όπως συμβαίνει και στη ζωή που έχει πάντα δύο όψεις. Με την συνεργάτιδά μου, την Νάνσυ Ρηγοπούλου, έχουμε δουλέψει πολύ για αυτή την παράσταση και ευχόμαστε να έχει αποδοχή.

Όταν δε μιλάμε ανοιχτά για τη ψυχική μας υγεία, τι ρισκάρουμε;

Την ψυχική μας υγεία. Είναι αναγκαίο να μιλάμε ανοιχτά για αυτά τα θέματα, να ζητάμε την βοήθεια ειδικών αν χρειαστεί ώστε να βρούμε την λύση στο πρόβλημα. Όσο κρυβόμαστε και προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε μόνοι μας την κατάσταση, οδηγούμαστε σε έναν φαύλο κύκλο. Εγκλωβιζόμαστε στη θλίψη και, ουσιαστικά, χάνουμε την ζωή μας, τις πολύτιμες στιγμές μας και την σχέση με τον εαυτό μας και τους ανθρώπους μας.

Και τέλος… δε θα μπορούσα να μη σε ρωτήσω για τον τίτλο του έργου: αλήθεια, πώς προέκυψε;

Το «Δικαίωμα στη λήθη» είναι στην ουσία ένας νομικός όρος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμπεριέλαβε το «δικαίωμα στη λήθη» στην Πρόταση του Γενικού Κανονισμού ως ένα βασικό κανονιστικό εργαλείο που θα επέτρεπε στα πρόσωπα, να ανακτήσουν και να διατηρήσουν τον έλεγχο επί των ιδίων πληροφοριών. Θα μπορούσε να αποδοθεί ως το δικαίωμα ενός προσώπου να μην ανασύρεται διαρκώς το παρελθόν του. Στην ουσία, το ερώτημα που τίθεται είναι, εάν ένα πρόσωπο είναι υπεύθυνο επ΄ αόριστο για τις παρελθούσες πράξεις του ή εάν έχει το δικαίωμα να διαγράφει ή να ξαναγράφει την ιστορία του. Η «διαγραφή» του παρελθόντος συνδέεται άρρηκτα με την ικανότητα και τη δυνατότητα ενός προσώπου να αλλάζει, να επανακαθορίζει και να επανεφεύρει τη ζωή του. Στην παράσταση χρησιμοποιείται περίπου με αυτόν τον τρόπο. Το έργο διαδραματίζεται στο πλαίσιο μιας τηλεοπτικής εκπομπής. Τα πρόσωπα, σε περίπτωση που αλλάξουν γνώμη για την συμμετοχή τους σε αυτή, έχουν την δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν το Δικαίωμα στη λήθη.